Δημοσιεύτηκε στο tvxs, 23 Μαϊου 2023
Η χαώδης διαφορά μεταξύ των δύο πρώτων κομμάτων προκαλεί σοκ και δέος, τα οποία είναι καλό να αντιμετωπιστούν με εργαλεία της πολιτικής επιστήμης προκειμένου να μετατραπούν σε κάποιο συναίσθημα περισσότερο χρήσιμο. Ό,τι παραδοσιακά διδασκόμασταν για την εκλογική συμπεριφορά των Ελλήνων – ιδιαίτερα από τη μεταπολίτευση και έπειτα – απέκτησε ημερομηνία αλλαγής υποδείγματος με τις εκλογές της 21ης Μαΐου.
Ιστορικές διαιρέσεις με αφετηρία ακόμα και στις αρχές του προηγούμενου αιώνα (όπως βενιζελισμός – μοναρχία ή τοπικές αντιπαλότητες μεταξύ κοινωνικών στρωμάτων στη βάση των χαρακτηριστικών τους) έβρισκαν συνέχεια στις εκλογικές περιφέρειες η οποία εκφραζόταν τόσο από τα κόμματα, όσο και από τους υποψηφίους.
Η κυρίαρχη διαίρεση Αριστερά – Δεξιά διατηρούσε την αναλυτική της χρησιμότητα και οι περιφέρειες παραδοσιακά τοποθετούνταν στον άξονα στη βάση μικρών αποκλίσεων. Ο μονοχρωματικός εκλογικός χάρτης που προέκυψε φέρνει την ανάγκη νέων αναλυτικών εργαλείων.
Η ΝΔ είναι σαφές ότι μέσα στις ιδιαίτερες συνθήκες που είχαν διαμορφωθεί – εξαιτίας του εκλογικού νόμου και των επιλογών της αξιωματικής αντιπολίτευσης – εμφανίστηκε ως εγγύηση κυβερνησιμότητας. Και ως τέτοια, ψηφίστηκε μαζικά.
Τα πεδία στα οποία η ΝΔ είχε κάνει τα μεγαλύτερά της λάθη έχουν να κάνουν με τη Δημοκρατία, τις θεσμικές της εγγυήσεις και την προστασία της. Από τις παρακολουθήσεις, έως τη λειτουργία της δικαιοσύνης, από την κατάπτυστη κατάταξη της χώρας μας ως προς την ελευθερία του τύπου έως τη συνολική στρεβλή και διαπλεκόμενη λειτουργία των media, από την αστυνομική βία, διαφθορά και ατιμωρησία, έως την αντιμετώπιση των ανεξάρτητων αρχών, από τη θεσμική κατοχύρωση των προνομίων των ολιγαρχών και των ημετέρων ακόμα και σε τομείς όπως η υγεία και η παιδεία τα οποία συνιστούν τους στυλοβάτες του κοινωνικού συμβολαίου, σε όλα αυτά τα πεδία υπάρχει μία κοινή συνισταμένη και δεν είναι άλλη από την υποτίμηση του πολιτεύματος.
Γιατί λοιπόν οι πολίτες επιβράβευσαν την κυβέρνηση που παραβίασε τα παραπάνω όρια; Γιατί δεν αρκούσαν όλα τα παραπάνω (και πλήθος άλλων..) για τη συγκρότηση ενός αντιδεξιού μετώπου; Δεν πρόκειται για μαζική στροφή του πληθυσμού στη Δεξιά. Δυστυχώς φοβάμαι ότι πρόκειται για κάτι χειρότερο. Είναι αλήθεια ότι σε άλλες εποχές οι μνήμες ήταν πιο πρόσφατες και η Δημοκρατία γινόταν αντιληπτή ως κάτι που κατακτήθηκε και πρέπει να διαφυλαχτεί. Οι πολίτες είχαν ενεργοποιημένα τα αντανακλαστικά προστασίας της. Σήμερα η Δημοκρατία μετρά αρκετές δεκαετίες, έχει υποστεί μεγάλη φθορά και θεωρείται πλέον σαν κάτι δεδομένο.
Επιπλέον, από τη δεκαετία του ‘90 και έπειτα άρχισαν όλα τα μεγάλα κόμματα να μειώνουν τον πολιτικό λόγο σε νούμερα, μία τάση που διαρκώς διευρύνεται. Τα πολιτικά στελέχη μιλάνε σαν λογιστές και ζητάνε αριθμούς από τους συνομιλητές τους. Είναι αυτού του τύπου οι πολιτικές συζητήσεις που έχουν το εχέγγυο της «σοβαρότητας». Προφανώς καμία Δημοκρατία δεν ανθίζει όταν απομειώνεται σε λογιστικό έλεγχο. Το μήνυμα που παίρνουν εδώ και χρόνια οι πολίτες και ιδιαίτερα οι νεότεροι που δεν έχουν μνήμες ανάκτησης και προστασίας του πολιτεύματος, έχει να κάνει με τη διαχείριση μιας χώρας ως επιχείρησης.
Όπως χαρακτηριστικά (και ανατριχιαστικά) λέγεται «η Δημοκρατία δεν μου πληρώνει το νοίκι». Όταν το πολιτικό πεδίο διαμορφώνεται σε αυτούς τους άξονες, είναι σαφές το ποιος θα ευνοηθεί. Η εμπειρία της σοσιαλδημοκρατίας στα πλαίσια του ιστορικού της συμβιβασμού προσφέρει ορισμένα χρήσιμα συμπεράσματα – τηρουμένων πάντα των αναλογιών. Κατέρρευσε καθώς δεν άρθρωνε ένα λόγο πολιτικά διακριτό. Οι πολίτες δεν έβλεπαν τον λόγο να υποστηρίξουν το αντίγραφο, πήγαν κατευθείαν στο πρωτότυπο.
Σε ένα πιο σύγχρονο πλαίσιο, χώρες όπως η Ουγγαρία έχουν δείξει τον δρόμο. Με πολιτική κατά βάση επιδοματική έχει υποστηρίξει τα λαϊκά στρώματα χρησιμοποιώντας τα επιδόματα ταυτόχρονα ως εργαλείο επιβολής ακροδεξιάς ατζέντας. Για παράδειγμα, αν μία οικογένεια δεν ανταποκρίνεται στο παραδοσιακό μοντέλο το οποίο περιλαμβάνει μητέρα και πατέρα, το παιδί δεν δικαιούται το επίδομα τέκνου. Χώρες του πρώην Συμφώνου της Βαρσοβίας, σε μεγάλο βαθμό, αποδείχθηκαν περισσότερο ευάλωτες σε δημοκρατικά κακέκτυπα λόγω της ιδιαίτερης ιστορίας τους. Δεν είχαν προλάβει να ριζώσουν οι αρχές της φιλελεύθερης δημοκρατίας, με όποιο πρόσημο και αν επιλέγει να τους αποδώσει κανείς στον άξονα Αριστερά – Δεξιά. Κατά αυτόν τον τρόπο στέρηση δικαιωμάτων, φίμωση της ελευθερίας του λόγου, κοινωνικός συντηρητισμός και κρατικός αυταρχισμός δεν προσέκρουσαν σε ιδιαίτερες κοινωνικές αντιστάσεις, στον βαθμό που η οικονομία λειτουργούσε. Στον βαθμό που έβγαιναν τα λογιστικά.
Η διαφορά των 20 μονάδων δεν αποτυπώθηκε σε όλη της την έκταση στις δημοσκοπήσεις. Σε κατ’ ιδίαν συζητήσεις η απάντηση που συχνότερα έδιναν οι πολίτες ήταν «θα αποφασίσω μέσα στο παραβάν».
Τελικά ψήφισαν Νέα Δημοκρατία με μαζικούς όρους. Δεν είναι τυχαίο. Αν ένιωθαν περήφανοι ή βέβαιοι για την επιλογή τους θα το διατυμπάνιζαν με σαφήνεια από πριν. Επιπλέον, όσοι έχουμε ζήσει και άλλες εκλογικές αναμετρήσεις στο παρελθόν γνωρίζουμε ότι ακόμα και με μικρότερες διαφορές μεταξύ των δύο πρώτων κομμάτων, η ηγεμονική πρωτοκαθεδρία όταν υπήρχε αποτυπώνονταν στο πολιτικό κλίμα που επικρατούσε στην κοινωνία. Αυτές οι εκλογές αντίθετα χαρακτηρίστηκαν ως «βουβές». Η ψήφος δεν δόθηκε με όρους πολιτικής ταύτισης, δόθηκε με όρους διαχείρισης της χώρας ως εταιρείας. Και αυτό συνάδει με την αντίληψη της πολιτικής ως λογιστικής.
Πρωτεύον διακύβευμα για το επόμενο διάστημα συνιστά τη διαφύλαξη της Δημοκρατίας και των όρων λειτουργίας του πολιτεύματος, όπως έχουν κατακτηθεί και συλλογικά διαφυλαχθεί. Προφανώς δεν μιλάμε για κίνδυνο κατάλυσης της Δημοκρατίας, μιλάμε όμως για τον κίνδυνο επανανοηματοδότησής της με εκφυλιστικό περιεχόμενο. Ίσως να μπορούμε να μιλήσουμε και για μία κοινωνική διαίρεση – η οποία δεν συνιστά ελληνική ιδιαιτερότητα – με κάποια αναλυτική χρησιμότητα για τις πρόσφατες εκλογές, μεταξύ αυτών που αντιλαμβάνονται τη Δημοκρατία με κλασσικούς όρους ισονομίας, ισοπολιτείας, κοινωνικού κράτους δικαίου, προστασίας των δημόσιων θεσμών και υποδομών και όσων είναι ανοιχτοί στον εταιρικό επαναπροσδιορισμό της αρκεί να βγαίνουν τα λογιστικά της τσέπης τους.
*Η Δώρα Κοτσακά είναι Δρ. Πολιτικής Κοινωνιολογίας και ερευνήτρια
Εδώ το link στο tvxs: https://tvxs.gr/news/egrapsan-eipan/ti-dimokratia-kai-ta-matia-mas