Δ. Κοτσακά & I. Manouach
στο HACKATHENS 2019: THE UNCOMMON PLANNER – ΣΕ ΠΟΙΟΝ ΑΝΗΚΕΙ Η ΑΘΗΝΑ;
Α. Βαρβαρούσης (επ.), Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, Ίδρυμα Ωνάση 2021. Γλώσσα: Ελληνικά / Αγγλικά. Είδος: Έντυπη έκδοση / Ψηφιακή έκδοση.
Ινστιτούτο Ανθρώπινης Εργασίας και Τεχνολογίας
Athens.DataUnion
Σε ποιόν ανήκουν τα δεδομένα της Αθήνας;
Η παραγωγή δεδομένων ως αξία και τα όρια της ρύθμισης.
Δώρα Κοτσακά
Ilan Manouach
Πλαίσιο
Πως συνδέεται η ρύθμιση με το χαοτικό νομικό πλαίσιο που επικρατεί σήμερα σχετικά με τα δεδομένα; Από τη δεκαετία του ‘80 η έννοια και η αξία της ρύθμισης στο πεδίο των δημόσιων πολιτικών διαβρώθηκε με αποτέλεσμα όλο και περισσότερα πεδία δημόσιων και κοινών αγαθών
να αφεθούν βορά σε κερδοσκοπικές πρακτικές. Σήμερα, νέα πεδία διεκδικήσεων δημιουργούνται σχετικά με τα κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα στο ψηφιακό κόσμο και η αναγκαιότητα της ρύθμισης επανέρχεται με όρους που σε αυτόν τον τομέα δεν μπορούν απλά να επαναεπινοηθούν, καθώς δεν υπάρχει προηγούμενο. Ένα ρυθμιστικό πλαίσιο στο πεδίο των εφαρμοσμένων ψηφιακών πολιτικών θα πρέπει να δημιουργηθεί για πρώτη φορά και το αν θα λειτουργήσει προς όφελος
ή εναντίων των κοινωνιών δεν μπορεί παρά να συνιστά μία συλλογική πρόκληση που μόνο με πολιτικούς όρους μπορεί να αντιμετωπιστεί.
Κατά τη διάρκεια του Hackathens σημείο αναφοράς αποτέλεσε η πόλη της Αθήνας. Σε συνέχεια τίθεται ως εναρκτήριο ερώτημα το ‘που βρισκόμαστε ως προς το πλαίσιο που διέπει την ιδιοκτησία των δεδομένων σε επίπεδο Δήμου’ και πολλά ακόμα που ακολουθούν: α) Τι ισχύει σήμερα στο πεδίο των σχετικών δημοτικών συμβάσεων με ιδιωτικές εταιρείες (π.χ. στο ηλεκτρονικό εισιτήριο, στους αυτοκινητόδρομους, στις τράπεζες και στις εταιρείες κινητής); β) Ποιες είναι οι σχετικές καλές πρακτικές σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης στην Ευρώπη (πχ. Βαρκελώνη, Άμστερνταμ, Γάνδη); γ) Σε ποιο βαθμό είναι απαραίτητο να αναπροσαρμόσουμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε για την ιδιοκτησία, την εργασία και τον ελεύθερο χρόνο; Πόσο σημαντικό είναι να συμπεριλάβουμε στην σχετική ανάλυση την αυξανόμενη συγκινησιακή επιδραστικότητα και τις ενσώματες αντιδράσεις που μπορούν να προκαλέσουν τα ψηφιακά δεδομένα με όρους υλικούς και πραγματικούς; δ) Επιδιώκουμε να καταστήσουμε κοινή παραδοχή ότι ο ρυθμιζόμενος δεν μπορεί να είναι και ο ρυθμιστής πράγμα που σημαίνει ότι το εκάστοτε νομικό πλαίσιο ρύθμισης των σχετικών συμβάσεων δεν μπορεί να διαμορφώνεται από την συμβαλλόμενη εταιρεία; Τόσο ο Δήμος όσο και οι πολίτες δεν θα έπρεπε να είναι σε θέση να επιλέξουν το ρυθμιστικό πλαίσιο προς όφελος των δικών τους συμφερόντων;
Στο πλαίσιο που περιγράφουν τα παραπάνω ερωτήματα θεωρούμε κρίσιμη τη δημιουργία και στην Ελλάδα ενός Σωματείου Εργαζομένων στην Παραγωγή Δεδομένων (στα πρότυπα των Data Unions που έχουν δημιουργηθεί σε χώρες όπως η Ολλανδία, οι ΗΠΑ κ.α.) με αρχικό στόχο τη κατανόηση του προβλήματος και τη σχετική ενημέρωση. Καθώς τα δεδομένα και η τεχνητή νοημοσύνη καταλαμβάνουν όλο και μεγαλύτερο μέρος της οικονομίας είναι σημαντικό να βρούμε τη σωστή ισορροπία ανάμεσα στα κέρδη των εταιρειών και τα δικαιώματα των πολιτών. Οι σημερινές και μελλοντικές προσπάθειες για την προστασία τους δεν μπορούν παρά να επανακαθοριστούν στη βάση των νέων δεδομένων στην παραγωγή και να έχουν λόγο σχετικά με την ιδιοκτησία των δεδομένων και την κατανομή του παραγόμενου πλούτου. Χρειαζόμαστε ένα νέο πολιτικό
πλαίσιο, όπως και ένα νέο πλαίσιο πολιτικής οικονομίας για την εποχή της πληροφορίας.
Την ίδια στιγμή κρίσιμη είναι η αντίληψη σχετικά με την απλήρωτη εργασία και τις διάφορες μορφές playbor του gift economy. Εδράζεται στη σταδιακή διάλυση που υφίστανται οι κατεστημένες εργασιακές νόρμες οι οποίες παραδοσιακά όριζαν τις περισσότερες από τις επαγγελματικές δραστηριότητες, διαχωρίζοντάς τες από τις υπόλοιπες. Σήμερα τα όρια καθίστανται όλο και περισσότερο θολά ανάμεσα στη σύλληψη και την επιτέλεση, την εργασία και τη δημιουργικότητα, την επαγγελματική δραστηριότητα και τον ελεύθερο χρόνο. Δεν είναι μόνο η εργασία που καθίσταται όλο και περισσότερο δύσκολο να οριοθετηθεί και κατά συνέπεια να προστατευθεί και να γίνει σεβαστή. Τα ίδια τα πλαίσια που παραδοσιακά περιελάμβαναν και προσέφεραν θέσεις εργασίας έχουν ριζικά μετασχηματιστεί και για κάποιους αποϋλοποιηθεί: από τον αυστηρά οριοθετημένο εργασιακό χώρο του γραφείου, στους αποκεντρωμένους χώρους εργασίας και μετά στα τραπέζια των Starbucks και στον καναπέ του σπιτιού, η παραγωγή για τους ‘δημιουργικούς εργαζόμενους’ λαμβάνει χώρα διαρκώς και παντού.
Τα τελευταία χρόνια, για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία, έχουμε φτάσει σε σημείο όπου τομείς της οικονομίας που αφορούν άυλα αγαθά –ιδίως την τεχνολογία, τα δεδομένα, την επιστήμη, τον πολιτισμό, ακόμη και τα συναισθήματα– έχουν γίνει πιο παραγωγικοί για την οικονομία απ’ ό,τι οι τομείς που αφορούν υλικά αγαθά. Είναι ενδεικτικό ότι οι κορυφαίες εταιρείες της τελευταίας δεκαετίας στον Fortune 500 σε πολύ μικρό βαθμό κατατάσσονται στη βάση των πραγματικών ικανοτήτων τους να παράγουν υλικά αγαθά και υπηρεσίες. Παράλληλα, η οικονομία της πληροφορίας διαβρώνει τη δυνατότητα της αγοράς να κρατάει τις τιμές σε ισορροπία, δεδομένου ότι οι αγορές βασίζονται στις ελλείψεις, ενώ οι πληροφορίες αφθονούν. Ο αμυντικός μηχανισμός της αγοράς είναι η δημιουργία μονοπωλίων –όπως αυτά που δημιουργούν οι γιγάντιες πολυεθνικές υψηλής τεχνολογίας– σε κλίμακα ανεπανάληπτη τα τελευταία διακόσια χρόνια. Ωστόσο, όταν αγαθά όπως τα δεδομένα, η γνώση ή η πληροφορία αιχμαλωτιστούν -κάτι που συμβαίνει με τις πατέντες και τα πνευματικά δικαιώματα με τρόπο καταχρηστικό στον γνωσιακό καπιταλισμό χάριν του άμεσου κέρδους- τότε επέρχεται μείωση της παραγωγής αξίας και το σύστημα χάνει την ισορροπία του.
Ας φανταστούμε ένα κόσμο όπου τα προσωπικά μας δεδομένα – τα οποία σήμερα υφαρπάζονται μαζικά από τις εταιρείες υψηλής τεχνολογίας με αποκλειστικό στόχο το δικό τους κέρδος – γίνονταν σεβαστά ως αξιοπρεπή εργασία και η η ιδιοκτησία τους αποδίδονταν στον παραγωγό τους προκειμένου να τα διαφυλάξει ή να τα εμπορευτεί. Αντί η αυξανόμενη ικανότητα των ψηφιακών συστημάτων να γίνεται αντιληπτή ως τεχνητή νοημοσύνη (ΑΙ) που θα ‘μας πάρει τις δουλειές’, θα μπορούσε να αντιμετωπίζεται ως μία νέα πηγή καλοπληρωμένων θέσεων εργασίας ή συμπλήρωσης εισοδήματος. Η επίγνωση από την πλευρά των χρηστών της σημασίας του ρόλου τους θα μπορούσε να κάνει μεγάλη διαφορά, καθώς μπορούν να δημιουργήσουν Σωματεία Παραγωγών Δεδομένων (Data Unions) και να οργανωθούν με αίτημα μία δίκαιη αποζημίωση που θα αναλογεί στον πλούτο που παράγουν. Πλέον η συζήτηση έχει ανοίξει και νέοι ορισμοί σχετικά με τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα των χρηστών επί των δεδομένων τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση ενδυναμώνουν αυτή την τάση.
Project Proposal | Δημιουργία Data Union
Η ίδρυση Σωματείου με στόχο την προάσπιση των δικαιωμάτων των παραγωγών δεδομένων, σε πρώτη φάση συνιστά ένα εξαιρετικά χρήσιμο και επικοινωνιακά εύχρηστο πολιτικό εργαλείο προκειμένου να ανοίξει η σχετική συζήτηση και στην Ελλάδα, η οποία -ομολογουμένως- βρίσκεται σε εμβρυικό στάδιο. Με αυτά τα δεδομένα, της σύστασης Σωματείου προηγείται η δημιουργία μιας κοινότητας ενήμερης σχετικά και πρόθυμης να εμπλακεί σε συναφείς διεκδικήσεις. Προς αυτή την κατεύθυνση το κομμάτι της ενημέρωσης, επιμόρφωσης και δικτύωσης είναι κρίσιμο και είναι σε αυτό το στάδιο που ο ρόλος της θεσμικής υποστήριξης θα μπορούσε να είναι καίριος.
Με σκοπό την υλοποίηση των παραπάνω προτείνουμε σειρά σεμιναρίων αυτομόρφωσης με καλεσμένους από το εξωτερικό προκειμένου να δημιουργηθεί μία πρώτη κοινότητα που θα έχει κατανοήσει σε βάθος το ζήτημα και τις κινήσεις στις οποίες πρέπει να προβεί. Ιδανικά, ως τελικό στόχο θα θέταμε τη δημιουργία ενός Επιμελητηρίου των Δεδομένων που θα τα διαχειρίζεται ως κοινό πόρο, θα τα προστατεύει από περιφράξεις και θα επανεπενδύει τα παραγόμενα κέρδη στις δομές και στην κοινότητα που διαφυλάττει και παράγει των πόρο.
Υλοποίηση
Κύκλος ανοιχτών σεμιναρίων αυτομόρφωσης και Guerilla Promotion
Δύο ανοιχτά σεμινάρια μπορούν να υποστηρίξουν τη σύσταση Data Union. Οι εισηγήσεις θα ήταν σκόπιμο να δίνουν έμφαση στη σημασία των δεδομένων ως κεφάλαιο, εργασία, ιδιοκτησία, ιδιωτικότητα και θα επιχειρήσουν να πλαισιώσουν το ζήτημα και τις σχετικές καλές πρακτικές. Πέραν των καλεσμένων ομιλητών θα απευθύνουμε επιλεγμένες προσκλήσεις σε πρόσωπα που εξαιτίας του επαγγελματικού, επιστημονικού ή άλλου ρόλου τους εμπλέκονται ενεργά στο πεδίο και ο ρόλος τους ως σχολιαστών θα ήταν χρήσιμος, όπως και η μετέπειτα εμπλοκή τους. Στο τελευταίο σεμινάριο θα ερευνήσουμε τα data unions και τη σημασία τους ως πολιτικό εργαλείο. Θα είναι και το πανηγυρικό κλείσιμο του κύκλου με τη δημιουργία Data Union στην Αθήνα, όπου οι RadicalXChange θα δείξουν στους παρευρισκόμενους πως να δημιουργήσουν ένα Data Union.
Συμπληρωματικά θα λειτουργήσει η δημιουργία σχετικού υλικού που θα υποστηρίξει την τελευταία δράση (Καταστατικό Σωματείου, κονκάρδες, flyer). Οι στόχοι των σεμιναρίων θα είναι διακηρυγμένοι από την αρχή σε όλα τα Δελτία Τύπου του κύκλου. Σε όλες τις συναντήσεις θα υπάρχει γκισέ όπου θα γίνονται εγγραφές στο Athens.DataUnion και θα συλλέγονται στοιχεία επικοινωνίας. Η δικτύωση συνιστά παράλληλο στόχο της πρότασης παράλληλα με την επιμόρφωση.
Το link της έκδοσης, https://www.onassis.org/el/culture/publications/hackathens-the-uncommon-planner