Κύκλος σεμιναρίων Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ, Αθήνα 11/2019.
Σεμινάριο του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ με τη Δρ. Πολιτικής Κοινωνιολογίας ΕΚΠΑ, Δώρα Κοτσακά, με θέμα «Τα Κοινά και ο ρόλος του κράτους: Μια νέα πρόκληση για την Αριστερά;»
Έναυσμα του σεμιναρίου αποτέλεσε η αφετηριακή διαπίστωση ότι, ενώ η συζήτηση γύρω από τα Κοινά αποκτά αυξανόμενη δυναμική, με διαρκώς διευρυνόμενο ακροατήριο, οι εφαρμοζόμενες πολιτικές παραμένουν αποσπασματικές και λειτουργούν σχεδόν αποκλειστικά σε μικρή κλίμακα. Η γενικευμένη εφαρμογή τους προϋποθέτει, σύμφωνα με την εισηγήτρια, το κατάλληλο νομικό και θεσμικό πλαίσιο, κι αυτό με τη σειρά του απαιτεί να ληφθεί σοβαρά υπόψη ο ρυθμιστικός ρόλος του κράτους. Φύσει ανοικτά, τα Κοινά ως εφαρμοσμένη πολιτική μπορούν να ενθαρρύνουν την πολιτική συμμετοχή από τα κάτω και να συνεισφέρουν στην κοινωνική ενδυνάμωση και χειραφέτηση.
Έμφαση δόθηκε στο ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν τα Κοινά στην αλλαγή του μοντέλου παραγωγής στο πλαίσιο της οικονομίας έντασης γνώσης και της ψηφιοποίησης: Εξαιτίας των δομικών τεχνολογικών αλλαγών, η αξία παράγεται σήμερα κυρίως από άυλα αγαθά σε τομείς όπως η έρευνα, η γνώση, η πληροφορία κ.λπ. – μια εξέλιξη με σημαντικά παρεπόμενα για τον καπιταλισμό. Η θεωρία των Κοινών υποστηρίζει ότι, για να ευδοκιμήσουν αυτού του τύπου τα αγαθά, ιδιότητες όπως η ανοικτότητα, τα δίκτυα και ο ομότιμος τρόπος παραγωγής προϋποτίθενται. Είναι αυτή ακριβώς η παράμετρος που επιτρέπει στην ανάλυση των Κοινών να συμβάλει στην αναζήτηση λύσεων –από τη σκοπιά της κοινωνικής χειραφέτησης– που αφορούν την τεχνολογία, την τεχνητή νοημοσύνη, τα μεγαδεδομένα (big data), τη βιοτεχνολογία κ.ά.
Όπως επισήμανε η εισηγήτρια, στη σχετική βιβλιογραφία σημειώνεται μια διαρκώς αυξανόμενη σύμπλευση ως προς την ανάγκη επινόησης ενός νέου πλαισίου κατανόησης της αξίας, υπό τον όρο «μετατόπιση αξίας» (value shift). Η μετατόπιση αυτή χαρακτηρίζεται από την αυξημένη δυνατότητα δημιουργίας αξίας μέσω ομότιμης, βασισμένης στα Κοινά, παραγωγής και άλλων πρακτικών της συνεργατικής οικονομίας. Το κλειδί είναι η μετατόπιση από «εξορυκτικά» μοντέλα και πρακτικές, που αποφέρουν κέρδος σε κάποιους εις βάρος άλλων, σε μοντέλα και πρακτικές αναπαραγωγής της αξίας που πλουτίζουν τις κοινότητες και τους πόρους στους οποίους εφαρμόζονται.
Την ίδια στιγμή, η αιχμή μετατοπίζεται, όπως τονίστηκε, από την ιδιοκτησία –τον ακρογωνιαίο λίθο του καπιταλισμού και του σύστοιχου νομοθετικού περιβάλλοντος– στη διαχείριση του πόρου: Τα κινήματα των Κοινών επικεντρώνονται στο δικαίωμα χρήσης και στο δικαίωμα πρόσβασης σε έναν πόρο, όχι στην ιδιοκτησία του. Αναδύονται έτσι νέες μορφές ιδιοκτησίας και δανεισμού, νέα είδη νομικών συμβάσεων. Μια νέα επιχειρηματική υποκουλτούρα έχει δημιουργηθεί. Όπως όμως συνομολογήθηκε από όλους τους συμμετέχοντες, βρισκόμαστε ακόμη στην αρχή, στο στάδιο όπου προσπαθούμε να την περιγράψουμε με όρους όπως «Κοινά» ή «ομότιμη παραγωγή».
Κλείνοντας την εισήγησή της, η Δώρα Κοτσακά αναφέρθηκε στο πώς οι εξελίξεις αυτές αναμένεται να επηρεάσουν τον καπιταλισμό: Η αφαίρεση οικονομικών τομέων δεν ευνοεί ένα σύστημα που χρειάζεται συνεχή επέκταση για την αυτοσυντήρησή του. Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα αναφέρθηκε η Wikipedia, η οποία στέρησε από τη διαφημιστική βιομηχανία τρία δισεκατομμύρια δολάρια. Οι νέες αυτές μορφές θα μπορούσαν όμως να αποτελέσουν μια εναλλακτική λύση μόνο εάν καλλιεργηθούν, ενισχυθούν και προστατευθούν, στα αρχικά τουλάχιστον στάδια, μικρής κλίμακας δομές ως μέρος ενός πολιτικού σχεδίου και επίσημων εφαρμοσμένων πολιτικών. Κι αυτό, όπως επισημάνθηκε, προϋποθέτει ριζική αλλαγή του τρόπου με τον οποίο σκεπτόμαστε την τεχνολογία, την ιδιοκτησία και την εργασία.
* Tο άρθρο της Δώρας Κοτσακά στο οποίο βασίστηκε η εισήγηση δημοσιεύεται στο Yearbook 2019 του transform! europe με τίτλο Commons Transition and the Role of the State – A New Question for the Left
Το link στο Ινστιούτο Εναλλακτικών Πολιτικών, https://www.enainstitute.org/event/%cf%84%ce%b1-%ce%ba%ce%bf%ce%b9%ce%bd%ce%ac-%ce%ba%ce%b1%ce%b9-%ce%bf-%cf%81%cf%8c%ce%bb%ce%bf%cf%82-%cf%84%ce%bf%cf%85-%ce%ba%cf%81%ce%ac%cf%84%ce%bf%cf%85%cf%82-%ce%bc%ce%b9%ce%b1-%ce%bd%ce%ad/